Yeni Başlayanlar İçin Şiir Yazmak

İnsan, kendi duygularının esiri ise; şiir de bu çaresizliğin eseridir.

Herkes edebi bir şair olamaz ancak herkes şiir yazabilir. Şiir yazmak için önce tutkulu olmanız, devamında da şiir yazımının genel kurallarını basitçe öğrenmeniz, ya da zaten doğuştan beri sahip olduğunuz yeteneklerinizi uyandırmanız yeterlidir. "Şiir yazmak öğrenilmez çünkü şiir yetenektir, bu yüzden de herkes şiir yazamaz" derler. Evet doğuştan, herhangi bir çaba gerekmeksizin güzel şiir yazmak bir yetenektir, ama biraz çabayla herkes güzel şiir yazabilir. Her insanda duygular olduğuna göre (duygusuz insan yoktur, sadece duygularını gizleyen vardır), duygunun eseri şiir de her insan tarafından açığa vurulabilir. 

 
Duygularınızı kağıda ne derece yansıtabileceğiniz kendinize ne kadar samimi olduğunuza bağlıdır. Unutmayın, bu dünyaya bir kere geliyoruz. Duygularınızı saklamayın, gizlemeyin, açığa vurmaktan korkmayın. Mesela bir kadından mı hoşlanıyorsnuz, evet belki damdan düşer gibi değil ama en azından aylar, yıllar geçmeden ona açılın. En kötü reddeder, bir süre acı çekersiniz, ancak geçer gider, geriye size verdiği deneyim kalır. Mutlu da olsanız acı da çekseniz, deneyim ile zaman geçtikçe diğer insanlara olumlu veya olumsuz duygularınızı kolaylıkla aktarabilecek hale gelirsiniz. Ve işte o zaman duygularınızı kağıda aktarmanız da çok daha kolay hale gelecektir.

Şiir yazmaya başlamadan önce ilk önerim, loş ışıklı fazla gürültülü olmayan bir ortam bulmanız. Romantizmin (ve biraz da pesimizmin) bu doğal atmosferi sizi havaya sokacaktır. Sonrasında elimize kâğıt kalem alıyoruz (bilgisayar veya telefondan yazmayın) ve düşünüyoruz. Arkadan kısık seste yavaş bir müzik çalabilir (ancak Türkçe şiir yazıyorsanız Türkçe sözlü müzik olmasın) ve şu kanıtlanmış bir şeydir ki insanın hem duyguları daha belirgin hem de sanatsal zihni daha açık olur geceleri. Şiiri mümkün olduğunca geceleri yazmaya çalışın. Romantizm için hiç şüphesiz ay, güneşten iyidir.

Hazır mıyız? Şimdi de şiir yazmak istediğimiz konuyu düşünelim. Sevgiliye, aileye, ülkeye, hayvanlara, doğaya vs. şiir yazabiliriz. Kararımızı verelim ve en önemli kısım olan duygu katmaya ilerleyelim…

Örnek bir şiirim; bu yazıya koymak için yazdım (ve devamındaki tüm şiirleri):

Gece bir aşk yağmurunda ıslandım ben.

Gözleri denizlerden mavi,

Ruhu gök kuşağından renkli,

İtiraf ediyorum ki,

Bir parlak yıldıza kapıldım ben.

Saçları güneşin batışı gibi,

Karanlık gecemin mehtabı gülümsemesi;

İlan ediyorum ki;

Bir meleğe aşığım ben.

O benim için dünyanın merkezi;

Onun konuşması bütün şarkıların en güzeli;

Yüreğimden haykırıyorum ki;

Bir kıza tutkunum ben.

O gökyüzünün en parlak ışığı;

O hayatımın parıltısı;

Ve artık biliyorsun ki;

O kız sensin, gece mavisi;

Ben karakter olarak fazla iltifattan hoşlanan bir insan değilimdir, doğruluk ve samimiyet yanlısıyım, sevgilime de öyle aşırı abartılı aşk cümleleri ve sanki onun dünyanın en güzel kızı olduğunu ima eden iltifatlar söylemem (zaten bence önemli olan sevdiğinin fiziksel olarak dünyanın en güzeli olması değil, ruhu ve karakteri sana en uygunu olmasıdır; dış görünüşten hoşlanmak ama ruha da tutkun olmaktır bence asıl romantizm) ama gördüğünüz gibi yukarıda yazmış olduğum şiir oldukça tutkulu, yer yer de abartılı cümleler içermekte. Zaten şiiri etkileyici kılan da tutkularınızı ne derece abartarak kağıda döktüğünüzdür. Tutkuyu sağlamak için de o tutkuyu dışarıdan belli olmasa bile içinizde yaşatmanız gerekir. Bu nedenle gerçekte birşeyler hissetmediğiniz birisine karşı asla etkili bir şiir yazamazsınız. Mesela, yukarıda verdiğim şiir her ne kadar tını ve kafiye olarak yeterli olsa da, bir eksiklik hissettiniz değil mi? İşte o rahatsız eden şey, şiirin gerçek duygularımı barındırmaması; şiiri bu yazı için hazırlamam.

 

Devam edelim; şiirlerde kafiye dışında, dizelerdeki ses benzerlikleri de tat verir. Tekerlemeye benzeyen bu yapılara örnek olarak:

Ben seni, senin kendini sevdiğinden çok severken;

Üzerime düştüğün tatlı zamanları hüzünle anarken;

Rüzgârlar kokunu bana getirip beni boğarken;

Şimdi farkına vardım ki sen yoksan hayatta yok

Artık farkına vardım ki sen yoksun ben de yokum.

Şiir yazarken dikkat etmeniz gereken başka bir önemli nokta ise benzetme ile yapılan betimlemelerdir. Örneğin, aşk şiiri mi yazıyorsunuz, gözlerinizi kapatın ve düşünün, sevgilinizin sarı saçları, iri siyah gözleri, veya esmer teni neye benziyor. Güneş, zeytin, çikolata? Hayır biraz daha yaratıcı olun, ama uydurmayın, hislerinizi anlatın. Abartı, sahte bir duygu değildir, korkmayın. Ama abartı ile yalanı da karıştırmayın.

Tek bir aşkı hissediyorum ben

Öyle bir aşk ki,

Bembeyaz buluttan düşen;

Yağmur damlası kadar saf;

Kar tanesi kadar eşsiz;

Tek bir aşkı hissediyorum ben

Öyle bir aşk ki,

Seni uzaktan seyretmek;

Seni düşünmek

Varlığını hissetmek;

Bu aşka yetiyor

Bana yetiyor

Ben ne insanlar gördüm, eşek suratlı ve sırtlan karakterli sevgilisini aslana, kuğuya benzeten... Yani benzetmede sınır yoktur, nasıl uygun görüyorsanız öyle yazın. Size kimse kalkıp da "hayır bu kadının gözleri denize benzemiyor, şiirinde yalan söylemişsin" demez.

Yaşayan bir ölüyüm ben,

Deniz gözlerine her baktığımda,

Canlanıyorum.

Gözlerini gözlerimden ayırdığında,

Yıkılıyorum.

Beni görüp "merhaba" dediğin anda,

Umutlanıyorum.

Başka bir şey demeden gittiğin zaman da,

Ölüyorum.

Yukarıdaki şiire dikkat ederseniz umut, özlem, çaresizlik gibi karışık duygular yer alıyor. Duygu karmaşasında iseniz elbette bu durumu şiire de yansıtabilirsiniz. Kısaca, bir şiirde bir kadını hem çok sevdiğiniz, hem de ondan nefret ettiğinizi anlatabilirsiniz. Zaten aşk ve hayat da böyle değil midir çoğu zaman? Karşıt duygular ile dolu olarak...

Aşkın bir zehir, içiyorum kana kana

Senin aşkından ölüyorum yana yana

Dönsen de çare olsam kanayan yarana;

Anlamıyor musun hala aşığım sana.

Duygu karmaşası bazen de kişinin karakterinde kendisini gösterir. Bir gün gelir zevklerin, beğenilerin değişir, bir gün gelir eskiye dönersin. Geçmişteki duygularınla bugün arasında nasıl fark varsa, şiirlerin arasında da olacaktır. Ancak kimse sizi bu tutarsızlık konusunda suçlayamaz. Sonuçta şiir, duyguların yansımasıdır, duygular ise değişkendir. Örneğin, beni tanıyan herkes en sevdiğim rengin mavi olduğunu bilir, ancak bakın altta nasıl bir şiir yazdım.

Gözüm bir bahçe görüyor, rengârenk;

Karşılaştığım en huzurlu yer, cennete denk;

Kızıl güllerle aklıma sen geldin, kızılım;

Kırmızı sana rağmen hala en sevdiğim renk.

Şiir uzun olmak zorundada  değildir. Bazıları az konuştuğu gibi az sayıda cümleyle duygularını yansıtmayı sever. Ayrıca şiirde soru da sorabilirsiniz. Şiiri birisine yazıyormuşsunuz gibi düşünmeyin. Şiiri her zaman duygularınızın zihninizden taşıp kağıda dökülmesi olarak düşünün.  

Sen ne yaptın?

Geceme ışık gibi geldin;

Gündüzüme ise gölge oldun.

Karanlık oldun.

Hüzün oldun.

Sen ne yaptın?

Peki işin teknik tarafını, yani hece ölçüsünü nasıl sağlayacağız? Önce duygularınıza sarılın, tekniğe takılmayın, ne hissediyorsanız, gelişi güzel bir şekilde kağıda aktarın. Devamında eklerle ve kelimelerle oynayarak hece ölçüsünü sağlayabiliriz. Hece sayılarını eşitlemek için, eş anlamlı sözcüklerden ve cümleye katıldığında veya çıkarıldığında anlam bozukluğu yaratmayacak eklerden yararlanın.

Mesela iki cümle düşünelim:

Tutku doluyum. Aklımdasın hep.

Senin yüzünden hergün yanıyor gibi hissediyorum.

Şimdi de bu cümleleri biraz daha şiirsel hale getirelim, akıl yerine de kalbi kullanalım:

 

İçimde bir tutku var, senin hayalin yüreğimi işgal etti . (20)
Yakıyor varlığımı her gün. (9)

İlk dizede 20, ikincide ise 9 ses var. Şimdi sayıları eşitlemeye çalışalım. Önce ikinci dizedeki sesleri arttırmaya bakalım. "varlığımı" yerine "ruhumu ve bedenimi" diyebiliriz. Bu sayede hem fazladan 4 ses kazandık hem de dizemiz daha etkili bir hale geldi. Aynı şekilde "her gün" yerine de "günden güne"  diyebiliriz.

İçimde bir tutku var, yüreğimi işgal etti senin hayalin. (20)
Yakıyor ruhumu ve bedenimi günden güne. (15)

Hala hece ölçüsünü eşitleyemedik, üstelik dizeler arası kafiye de yok. Biraz da ilk dizeye bakalım. "kalbimi işgal etti senin hayalin" şeklinde bir anlatım yerine, daha soyut bir anlatım yoluna gidebiliriz. Örneğin, "kavrıyor kalbimi senin hayalinle" güzel bir değişim olabilir. Ayrıca tekrar kafiyeyi yakalamış olduk.

İçimde bir tutku var, kavrıyor yüreğimi senin hayalinle, (20)
Yakıyor ruhumu ve bedenimi günden güne. (15)

Son olarak hece ölçülerini eşitlemek için ek betimlemelerden ve eş anlamlı kelimelerden yararlanalım.

Bende bir aşk var, sarıyor kalbimi senin hayalinle, (17)
Yakıyor aciz ruhumla bedenimi günden güne. (17)

Not: Her zaman bütün dizelerin aynı hece ölçüsünde olmasına gerek yoktur. Özellikle şarkı sözü yazarken önemli olan dizelerin birbiriyle olan hece ölçüsü uyumu değil, her dizenin kendi başına şarkının melodisiyle olan uyumudur. Böyle bir durumda yine aynı teknikle hece ölçülerini istediğiniz ses sayısına getirmeye çalışabilirsiniz.

Şiirin teknik tarafında bir diğer önemli nokta ise uyak ve rediflerdir. Ne kadar çok kelime bilirseniz, kelime hazneniz geniş ise, o kadar güzel kafiyeler yaparsınız. Bunun için de çok okumanız gerekir. Tabi toplum olarak okumuyoruz. Ben yine de kitap okumanızı öneririm ama kısa sürede çözüm için aşağıda işinizi biraz kolaylaştırmak adına size şiirde yaygın olarak kullanılan kelimelerden oluşan bir liste sunacağım. Bunlar haricinde internetteki çeşitli sözlüklerden de kafiyeli veya eş anlamlı kelimeler arayabilirsiniz.

Tutku, sevgi, aşk, kan, mum, bencil, yatmak, hasret, özlem, yangın, mabet, ilah, rab, Allah, tanrı

Bulut, yıldız, gök, güneş, ay, dünya, yağmur, kar, dolu, fırtına, gece, karanlık, mehtap, gündüz, seher

Işık, alev, ateş, deniz, toprak, gümüş, altın, kıvılcım, kızıl, mavi, solgun, yaratılmak, soluk, aciz

Tat, tanrıça, günah, ağaç, kalp, göz, genç, saç, renk, ses, müzik, melodi, beste, ayrılık, ruh, gölge

Nafile, ayna, yaprak, rüzgâr, ümit, dilek, gözyaşı, ağlamak, mutluluk, hüzün, nefret, kin, ihtiras, can

Hayal, gerçek, mucize, siyah, beyaz, iki, çift, gizem, sır, kül, ölüm, yaşam, hayat, nefes, kuş, kitap, an

Direnmek, çabalamak, düşünmek, dilemek, duymak, terk etmek, uzaklaşmak, sarılmak, boğulmak

Evet, yazının sonuna geldik. Biraz deneme ve pratikle önünüzdeki boş sayfalara etkileyici şiirler yazabileceğinize inanıyorum. Ve unutmayın, sanat gerçek dünyayı anlatmak değil, zihnindeki dünyayı, gerçek dünyaya aktarmaktır. 

Yazı sonrası müziği...